سوال: رئیس جمهور فقید و شهید کشورمان در عرصه دیپلماسی اقتصادی رویکردهایی داشت که در تعامل با دیپلماسی سیاسی و دیپلماسی خارجی آن نگاهی بیندازیم.
قشقاوی: دیپلماسی اقتصادی همیشه فرزند دیپلماسی سیاسی یا دیپلماسی کلی یک کشور است، یعنی تلاش‌ها این است که به هر حال اقتصاد مردم، معیشت مردم، رشد پیدا کند، به نظر من، ابتکاراتی نظیر عضویت در پیمان شانگهای یا فعال سازی پیمان اقتصادی اکو یا بقیه نهاد‌های بین المللی در عرصه اقتصادی زمینه‌ای را فراهم کرد که دیپلماسی اقتصادی رشد داشته باشد.
در حوزه حمل و نقل بتوانیم یک تعامل گسترده داشته باشیم، در حوزه افزایش کمی وکیفی تولید با استفاده از آخرین دستاورد‌های اقتصاد جهانی بتوانیم رشد کنیم و در یک کلام دیپلماسی موفق اقتصادی این است که امید به کارآفرینان و بخش تولید مخصوصا ایجاد شود.
امیرمومنین (ع) در نامه ۵۳ نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر که بنا بود به مصر برود، مولا، اقشار جامعه مصر را تقسیم می‌کند، می‌گوید نظامیان هستند، می‌فرماید قضات هستند، اما آخر آن امیرالمومنین می‌فرماید، قوام جامعه مصر‌ی مالک، توجه به تجار و صنعتگران، صاحبان صنعت است، با همین قاطعیت، مولا خطاب به مالک می‌گوید، بنابراین ما معتقدیم دیپلماسی موفق سیاسی یعنی روابط، گسترش روابط دو جانبه و چند جانبه و حضور فعال در مجامع بین المللی علی القاعده بستر گسترش دیپلماسی اقتصادی را برای منافع ملی، برای رفع مشکل معیشت مردم باید فراهم بکند. والا معنایی غیر از این ندارد.

سوال: آقای پیمان پاک زمانی  شما در ارتباط با تجار و بازرگانان کشور بودید و الان قائم مقام وزارت جهاد کشاورزی هستید، نقطه پایانی آقای قشقاوی را بررسی کنید، در طول سه سال ریاست جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله رئیسی ، وضعیت اقتصادی ما در تعامل با بخش‌های داخلی و البته رویکردی که در حوزه روابط بین الملل داشتند، چه تغییراتی کرد، از کجا به کجا رسید؟
پیمان پاک: یکی از مهم‌ترین مسائل با محوریت خود بحث دیپلماسی بین الملل و مسائل دیپلماسی اقتصادی بود، در بخش‌های دیگر مسئولین مختلف، معاونین رئیس جمهور و وزراء همه پیگیر مسائل بودند، اما در بحث دیپلماسی محوریت آقای رئیس جمهور پررنگ بود.
این رویکرد به کل دولت،  تسری پیدا کرد که تعامل ایران از تعامل یک بخش خاص در دنیا به سمت تعامل با سایر اقتصاد‌های مستقل، سایر کشور‌های مستقل به نوعی تعمیم پیدا کند، بحث توسعه روابط اقتصادی با همسایگان، بحث تعامل با اتحادیه‌ها و کریدورها، مثل بحث حوزه اوراسیا، جنوب شرق آسیا، شبه قاره هند، مسئله بسیار مهم که سال‌های سال در ایران غفلت شده بود، تعامل با آفریقا که توسط شخص آقای رئیس جمهور پیگیری شد و اجلاس‌های آفریقا سالانه برگزار می‌کردیم با حضور و توجه ایشان این یک رویکرد بود، اما مسئله مهم این بود که ایشان همیشه، چه در سازمان توسعه یا در وزارت جهاد  از همه مسئولین مطالبه کار جدی و خروجی می‌کردند.
این که اگر ما سفری را می‌رفتیم، برنامه‌ای داشتیم و تعاملی با کشور‌های مخلتف داشتیم، از  بحث توافق نامه‌ها ایشان می‌گفت این خوب است، اما از این فرآیند چه قراردادی، چه خروجی و چه فرآیندی برای اقتصاد و در نتیجه برای معیشت و رشد صنعت و کشاورزی و بخش‌های مختلف چه خروجی بیرون می‌آید.
همواره غیر از این فعالیت ایشان پیگیری و پایش می‌کردند، شخصا مسایل بین الملل را دنبال می‌کردند، در همین دوره کار‌های بزرگی شد، دوستانی که در عرصه بین الملل و دیپلماسی اقتصادی فعالیت دارند شهادت می‌دهند که در این دوره کوتاه آثار بسیار شگفتی داشته و در بازه زمانی کوتاه به نتیجه رسیده است که کار‌های بدیعی بوده است.

سوال: مثال بزنید کدام پیمان نامه‌ها تبدیل به قرارداد شده است؟
پیمان پاک: در همین مدت، در یک سال گذشته ما دو موافقت نامه تجارت ترجیحی و تجارت آزاد داشتیم، دوستانی که فرمودید و تجار فعال می‌دانند در اقتصاد ما امضای تجارت آزاد بسیار کار سختی است، شما می‌خواهید با یک اتحادیه اوراسیا و پنج کشور امضای موافقت کنید و بیشتر از ۸۰ درصد گروه‌های کالایی تعرفه را صفر کنید و این اجماعی که ایجاد شد در دولت و در وزارت‌های مختلف و بخش صنعت، بهداشت و کشاورزی کار بزرگی بود که پیگیری خود رئیس جمهور و مطالبه‌های و پیگیری‌های شخص ایشان بود که به نتیجه رسید و یک تجارت ترجیحی داشتیم که هفته گذشته مجلس شورای اسلامی این را مصوب کرد تجارت ترجیحی با اندونزی، این بیش از ده سال مسکوت مانده بود، در این دوره فعال شد. گروه‌های کالایی آن مشخص شد و در دولت تصویب شد، بیش از سی هیئت مختلف در جلسات مختلف با هیئت‌های اندونزیایی جلسه داشتند و در این دولت و در همین زمان در مجلس مصوب شد و این‌ها کار‌های بزرگی بود که اتفاق افتاد و آثار آن، آثار بزرگی است، تعرفه ۸۰ درصد گروه کالایی کار‌های بزرگی است و آن‌هایی که تجارت کار می‌کنند متوجه این بحث و مسئله من می‌شوند. این وقتی اتفاق می‌افتد حتما آثار جدی می‌گذارد در چند برابر شدن تجارت ایران و اتحادیه اوراسیا در عین حال در دولت مصوب شد تجارت آزاد با ونزوئلا، تجارت ترجیحی با قاره آفریقا، فعال کردن تجارت ترجیحی با برخی از کشور‌های دیگر، از جمله مواردی بود که در این دولت شکل گرفت که همه با پیگیری ویژه آقای رئیس جمهور دنبال می‌شد.

سیاست متوازن به ویژه ارتباط با همسایگان
سوال: یک سری پیمان نامه‌ها را اشاره کردید و یک سری حضور آقای رئیس جمهور شهید و فقید کشورمان را در اجلاسیه‌های مختلف اقتصادی نام بردید، راجع به این‌ها صحبت کنیم آقای قشقاوی، آقای مهدی شکیبایی کارشناس مسایل سیاسی به ما اضافه شد، فکر می‌کنید آن چه که آقای پیمان پاک اشاره کردند در عرصه دیپلماسی اقتصادی که بخشی از توفیقات دولت سیزدهم در عرصه تجارت خارجی و راهگشایی در امورات اقتصادی و در نهایت در سفره مردم بود چقدر تحت تاثیر راهبرد‌ها و نگاه سیاسی و نگاه به روابط بین الملل آقای رئیسی بود؟
شکیبایی: یکی از مهم‌ترین مباحثی که در دولت سیزدهم پیگیری می‌شد بحث مربوط به سیاست متوازن به ویژه معطوف به ارتباط با همسایگان ما بود، خوب مسئله این بود که متاسفانه غفلت شده بود، مستحضرید از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران عمق استراتژی که برنامه‌های جمهوری اسلامی ایران به واسطه این که ما یک انقلاب اسلامی با هدف ایجاد یک حکومت اسلامی را، چون پیگیری می‌کردیم نیاز بود که عمق استراتژیک ما هم مباحث اسلامی  و دنیای اسلام باشد، خب در ابتدا؛ یعنی بعد از پیروزی انقلاب؛ اصلی‌ترین موضوعی که پیگیری می‌شد با عمق استراتژی اسلام بود، اما به ویژه بعد از جنگ مقداری از آن اصل سیاسی؛ سیاست خارجی مان که با محوریت دنیای اسلام بود، فاصله گرفتیم و  به سمت ارتباط با دنیای غرب تمایل پیدا کردیم و کمتر تلاش کردیم که به سمت آن مسئله اصلی و محوری ما، یعنی جهان اسلام توجه داشته باشیم.
مستحضرید که بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم هدف اصلی و محور اصلی برنامه‌های دولت سیزدهم و دستگاه سیاست خارجی اش، ابتدا سیاست متوازن در محوریت این سیاست متوازن ارتباط گیری با دنیای اسلام به ویژه کشور‌های همجوار بود.
عزیزان در حوزه اقتصادی دستاورد‌های اقتصادی دولت سیزدهم مباحث خوبی را مطرح کردند که همه این‌ها میسر نشد مگر این که این ارتباط گیری دولت سیزدهم به صورت متوازن اولا با دنیای شرق و همین طور کشور‌های همسایه و فرمودند که قاره آفریقا که آن‌ها هم مثل جمهوری اسلامی ایران از استعمار غرب در واقع سیلی خورده بودند و فکر کنم توجه و تمرکز دولت سیزدهم و دستگاه سیاست خارجی دولت سیزدهم به این مباحث زمینه‌ها و فرصت‌های خوبی در حوزه اقتصادی هم برای جمهوری اسلامی ایران مهیا کرد که میهمانان عزیز احصا کردند و  این دستاورد‌ها را شمردند.

سوال: آقای قشقاوی تعامل و رویکرد آقای رئیسی و دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم مبنی بر تحقق سیاست متوازنی که آقای رئیسی با تیم همراه شان در برنامه‌ای خارجی حتی با رویکرد سیاسی  حضور پیدا می‌کردند رویکردشان تقویت عرصه اقتصادی کشور بود و تغییرات محسوس در سفره مردم، بپردازیم به آن چه اتفاق افتاده است و رویکردی که باید در استمرار این حرکت حفظ بشود؟
قشقاوی: بدون تردید دستاورد‌های قابل توجهی دارد، به ویژه در دستگاه دیپلماسی که همگام با دوستان عزیزمان در بخش‌های دیگر بود، این که بی انصافی است بگوییم دستاورد نبوده است، ما دیدیم و مردم می‌دیدند که همین نشاط و فعالیت در حوزه اقتصادی، این که بخواهیم قانع باشیم به وضع موجود هم مجلس جدید و هم دولت جدید باید چند تا نکته اساسی را مورد توجه قرار دهند.
از نظر کارشناسی بنده، موضوع انرژی؛ موضوع اول کشور ماست، ما می‌گوییم شصت – هفتاد – هشتاد میلیارد دلار سوبسید انرژی می‌دهیم، صندوق بین المللی پول بیش از صد میلیارد این نکته را مورد توجه قرار می‌دهد، موضوع حمایت از، حالا این بحثی است که باید قطعا باید با استقبال از دیدگاه‌های مختلف به هر حال مصرف انرژی در کشور ما  ۵ برابر نرم جهانی است و ۶ برابر کشور ترکیه است، ما ۱۴ هزار مگاوات کمبود برق داریم، این روندی که در مصرف وجود دارد نتیجه اش این می‌شود که شهرک‌های صنعتی دچار بی برقی می‌شوند که موتور اصلی محرکه تولید و اشتغال هستند.
 در دنیا اولین حوزه همان حوزه اس امی است، یعنی صنایع کوچک و متوسط در کره جنوبی ۸۰ درصد وام به صنایع کوچک و متوسط برای  حمایت از بخش تولید داده می‌شود و ببینید ما تا به کجا برسیم در حمایت از تولید که مردم در بازار بگویند که طرف چقدر نافهم اقتصادی است عقل ندارد به جای اینکه برود کارخانه بزند، رفته دلار خریده، یورو خریده، تا آنجا که بگوییم طرف به جای اینکه کارخانه بزند، رفته ملک خریده، تا اینجایی که بگوییم طرف به جای اینکه کارخانه بزند، رفته سپرده گذاری بانکی کرده، واقعا الان بالاخره اقتصاد یعنی بازگشت اصل و سود سرمایه. الان وقتی کسی بیاید سپرده‌گذاری کند می‌شود حدود نزدیک ۳۰ درصد سود بدون مشکل در بحث مالیات، بدون مشکل در بحث گمرکات و صادرات بدون مشکل در سازمان تامین اجتماعی، اما حقیقتاً ما فاصله داریم و امیدواریم ان شاالله آن مسیر درستی که دولت شهید رئیسی و همکاران گرامی ایشان ایجاد کرده‌اند به نقطه‌ای برسد که تولید ارزش بالاتری از سپرده گذاری در بانک از خرید ارز ، یورو و یا از خرید ملک داشته باشد.  هر موقع به اینجا رسیدیم فرمایش مقام معظم رهبری در حمایت از تولید محقق می‌شود.

عضویت ایران در پیمان شانگهای اولین بار در دولت رئیس جمهور شهید

سوال: آقای پیمان پاک ما در دولت آقای رئیسی پیمان شانگهای را داشتیم عضویت‌هایی را داشتیم که اولین بار اتفاق افتاد و در سایه تلاش همه ارکان دولت ما به اینجا رسیدیم آنچه که اتفاق افتاد در تغییرات اقتصادی ما چقدر تاثیر داشت  و برای اینکه ماحصل آنچه که اتفاق افتاده در آینده هم ادامه پیدا کند بر همین مسیر و با همین دستاورد‌ها باید چه بایسته‌هایی در نظر گرفته شود؟

پیمان پاک: در یک سری از امور ما آمار و ارقام را، می‌بینیم شما ببینید در سال ۱۴۰۱ صادرات غیر نفتی ما بیش از ۵۳ میلیارد دلار شد که تاریخ صادرات غیرنفتی ما را رکوردش را زد و در کنار آن موضوعاتی که آثار مستقیم در زندگی مردم داشت مستقیماً مد نظر خود آقای رئیس جمهور بود، یعنی ما این گزارش‌هایی که ما مثلاً این موافقتنامه امضا شده؛ این کریدور فعال شده؛ با این کشور تعاملات بانکی مال برقرار شده همین عدد و رکورد صادرات، اما خود ایشان همیشه پیگیر بود و می‌گفت آثار مستقیم این در زندگی مردم را بیایید یک مقدار ویژه‌تر پیگیری کنید تا مردم هم این شیرینی را ببینند و امیدوار بشوند. ایشان  به طور ویژه پیگیر بحث صدور خدمات فنی مهندسی بودند. صدور خدمات فنی مهندسی ما که واقعاً تا قبل از سال ۹۲ ما در آن زمینه فعالیت‌ها و دستاورد‌های ویژه‌ای در دنیا داشتیم تقریباً ۷ تا ۸ سال از آن غفلت شده بود این در اشتغال نیرو‌های نخبه و متخصص ما  آثار مستقیم دارد. آخرین سفر ایشان در حوزه سریلانکا برای افتتاح و برای اخذ پروژه‌های خدمات فنی مهندسی بود. حتی در برخی از پروژه‌ها؛ یکی دو پروژه بزرگ بین المللی که ما گرفتیم با صحبت و پیگیری شخص ایشان در منطقه اتفاق افتاد حالا دوستان مرتبط وزارت خارجه اگر لازم بود آن اطلاعات پروژه‌ها را می‌دهند ولی عیناً عزیزانی که فعال هستند می‌دانند با پیگیری و با تماس‌های خود آقای رئیس جمهور این اتفاق محقق شد. در کنار آن در حوزه فعالیت‌های ما توجه ویژه به اینکه ما در بحث تهاتر در بحث تنوع مبادی در واردات کالای اساسی که اثر مستقیم در زندگی مردم دارد همه با پیگیری‌ها و با اوامر و دستورات ایشان اتفاق افتاد.  شما ببینید یکی از مسائل و بحران‌هایی که همیشه در سال‌های مختلف ما در حوزه سفره درگیرش بودیم ناشی از عدم تامین به موقع نهاده‌های تولید بود که اگر یک مقدار تخصصی نگاه کنی به این دلیل است که ما به یک سری مبادی خاص وابسته بودیم. این واقعا خیلی شاید عجیب باشد که رئیس جمهور بیاید این موضوع را به صورت تخصصی پیگیری بکند و نتیجه‌اش این بشود که ما امروز  تا شش ماه بعد نهاده داریم؛ چیزی که  سال‌های سال تولید کنندگان ما در حوزه صادرات مرغ و دام همیشه جز چالش‌هایشان بود. اینجا ما با آقای آذری بقا جلسات مختلفی داشتیم ایشان مطرح می‌کردند که واقعاً این بحران به صورت زیرساختی حل شده است . رئیس جمهوری که به ناحقی از ابتدای مناظرات شما دیدید که یکی از نقاط ضعف دولتش را عرصه بین‌الملل مطرح می‌کردند، اما به لطف خدا و با عبارتی برکتی که وجود این شهید داشت نقطه اصلی قدرت مسائل بین‌المللی شد و به عبارتی امروز هم که خدمت شما هستیم ریل‌هایی ایجاد شده برای اینکه آثار و شیرینی آن فعالیت‌های اقتصادی و فعالیت‌های بین‌المللی و آن دیپلماسی اقتصادی به صورت عینی خودش را سر سفره عموم مردم نشان بدهد.

سوال: آقای شکیبایی  این نگاه سیاسی و ارتباط با عرصه بین‌الملل که ما از رئیس جمهور شهید کشورمان شاهد بودیم و تاکیداتشان به کابینه و دستگاه دیپلماسی کشورمان و آثاری که اشاره کردند حتی در سفره مردم هم تاثیرات خودش را گذاشت و یا خواهد گذاشت چگونه می‌شود در یک مسیر ریل گذاری شده تقویت پیدا کند و به آیندگان برسد؟

شکیبایی:  بعد از مدت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی سیاست خارجی ما در عرصه بین‌المللی به مدار اصلی خودش واقعاً بازگشت. نکاتی که دوستان عزیز ما می‌فرمایند عین واقعیت است ما بسیاری از ظرفیت‌های کشور را در حوزه‌های مختلف معطل یک روابط و تعاملی کرده بودیم که در طول تاریخ پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مزیتی واقعاً نه در حوزه سیاسی و نه در حوزه اقتصادی برای جمهوری اسلامی ایران نداشت. ما در تمام طول مدتی که متاسفانه سیاست خارجی‌مان را معطل روابط با غرب کرده بودیم مشاهده کردیم که بیش از تقریباً هزار مورد تحریم ما متحمل شدیم در حالی که سال‌ها بود که ما دنبال تعامل با غرب می‌گشتیم. واقعاً نکاتی بود که اشاره کردند و تمامی ظرفیت‌های سیاست خارجی ما طی سال‌های اخیر تعطیل شده بود و آنچه که دوستان عزیز ما در حوزه اقتصادی و دستاورد‌های حوزه اقتصادی و انرژی مطرح می‌کنند این واقعیتی است که ما تقریبا در همین دو سه سال شاهد آن بودیم. بدون شک اگر همین مسیر ادامه پیدا بکند و در همین مدار، که جزو اهداف و انقلاب اسلامی بوده اگر در همین مدار قرار بگیرد بدون شک ظرفیت‌های بهتری را در همه حوزه‌ها به ویژه در حوزه بین الملل و تعامل با کشور‌های دنیا پیش روی ملت عزیز ما به وجود خواهد آورد.

سوال: آقای دکتر قشقاوی ۷ خرداد آغاز به کار مجلس دوازدهم به صورت رسمی و منتخب مردم در این مجلس بپردازیم به اینکه یکی از نقاط برجسته آقای رئیسی تعامل سازنده با قوه مقننه بود که بسیار در امورات مختلف تاثیر گذاشت در پیشرفت کشور و الان باید آنچه که ما در حوزه اقتصادی دنبال می‌کنیم و آن نگاه در روابط دیپلماسی و روابط بین‌الملل ما چگونه باید حفظ شود در این تعامل سازنده در مجلس دوازدهم؟

قشقاوی: سرکار خانم آن متنی که اول خواندید عبارت غم را به کار بردید طبیعی است غم یک احساس واقعی پس از یک واقعه دلخراش از یک واقعه‌ای که بستر غم را دارد، اما همین دوره اعضای عمومی و دوره غم که تمام شود غم در علم روانشناسی به معنی افسردگی نیست غم آزاد شدن انرژی برای کار بیشتر  است که مورد تاکید رهبر معظم انقلاب از اول این حادثه تلخ بوده که باید کشور طبق روال پیش برود دوشنبه و سه‌شنبه هفتم و هشتم خرداد مجلس افتتاح خواهد شد، هفتم خرداد مجلس طی مراسمی بعد میثاق با حضرت امام است و صبح سه‌شنبه هیئت رئیسه تعیین خواهند شد و بدین ترتیب مجلس کارش را شروع خواهد کرد، فشردگی کار دیگر ما در بحث انتخابات ریاست جمهور تا چهاردهم خرداد ثبت نام کاندید‌های ریاست جمهوری است و ۸ تیر روز برگزاری انتخابات ریاست جمهوری است. ما باید از این فضایی که در غم به وجود آمد در همه عرصه‌ها در همبستگی ملی در چیزی که آقای پیمان پاک به خوبی اشاره کردند در مناظرات و در جا‌های دیگر انشاالله اگر آینده است ما  از مردم درس بگیریم. اتهام بیهوده نزنیم و ناامیدی را در دل مردم تشویق نکنیم و مشارکت عمومی را فراهم کنیم این اگر صورت بگیرد به فضل الهی همین غم می‌تواند تبدیل به آزاد شدن انرژی مضاعفی شود. روز انتخاب شهید رجایی رضوان الله علیه تا شهادت ایشان فقط ۲۸ روز ایشان در رأس کار بود شهید رجایی، اما بعد از شهادتش بود که آن انرژی هم طومار منافقین را در هم پیچید. هم اینکه بستر ارزشمندی برای مملکت ایجاد شد ما می‌توانیم همین دیپلماسی اقتصادی  را ادامه بدهیم  و از این فضا برای گسترش محبت و یکدلی و یک رنگی استفاده کنیم .

سوال: آقای پیمان پاک دو دقیقه زمان تا پایان گفتگو دیپلماسی اقتصادی رئیس جمهور شهید کشورمان و انتخابات مجلس و انتخابات ریاست جمهوری مردم و آنچه که به صورت مستقیم و غیرمستقیم به سفره مردم ارتباط خواهد داشت؟

پیمان پاک: ببینید آیت الله رئیسی واقعاً نشان داد این حرفی که همیشه به صورت شعار بود و در قالب یک بگو مگوی سیاسی بود که تعامل با غرب می‌تواند ما را نجات بدهد یا تعامل با سایر کشور‌های دنیا واقعاً اثرگذار است در اقتصاد ایشان به خوبی این را محقق کرد این نبود که ما سراغ مذاکرات نرویم برنامه‌های قبلی را دنبال نکنیم، اما اینکه ما صرف فقط توجه کنیم که راه نجات کشور از مسیر غرب می‌گذرد این را ایشان قبول نداشت؛ دنبال کرد و به خوبی محقق شد. ببینید امروز دعوای دو رئیس جمهور در آن سر دنیاست که گردن هم می‌اندازند که صادرات نفت و به عبارتی آن درآمد‌های ایران گردن توست یا نه اینها فقط آثار این بود که تعامل و آن بحث عدم توجه به آن نکاتی که ما آقا فقط باید اجازه از یک سمت و سو بگیریم اینها ناشی از این بود که ما یک دید متوازنی را به دنیا داشته باشیم و روابطمان را با سایر کشور‌ها اصلاح کنیم و هر کشور و هر اتحادیه و هر بخش و هر ظرفیت اقتصادی را به عنوان یک پتانسیل ویژه بهش توجه کنیم و در راستای تعامل برد به آن سمت برویم. واقعا آیت الله رئیسی این را محقق کرد. آثارش را تجار ما دیدند؛ اقتصاددان‌های ما دیدند؛ تشکل‌های ما دیدند. ان شالله دولت‌های بعدی و مجلس بعدی این رویکرد و این رویه را دنبال کند و ما واقعاً دچار آن گرفتاری نشویم که به واسطه تعامل و یا به عبارتی ارتباط با یک بخش خاص در دنیا صادرات غیر نفتمان را به ۳۵ میلیارد دلار برسانیم و صادرات  نفتمان را صفر کنیم. این آثار را در آن سال‌هایی که تعامل با یک بخش می‌کردیم دیدیم، اما الان که با دنیا داریم تعامل می‌کنیم بیش از ۵۰ میلیارد دلار صادرات داریم بیش از ۴۰ میلیارد دلار ما درآمد‌های ناشی از صادرات نفت و فرآورده داریم و بیشترین میزان برداشتمان را از پول‌هایی که بلوکه شده بوده داشتیم این ناشی از یک دیپلماسی مستقل و یک دیپلماسی آزاد و یک دیپلماسی متوازن با همه دنیا است، نه فقط یک بخش خاص این واقعاً تنها رویکردی است که می‌تواند اقتصاد کشور را نجات بدهد و ان شالله افرادی که می‌آیند از این رویه این رئیس جمهور شهید درس بگیرند و همین مسیر را ادامه بدهند.